(απόσπασμα)
Eγεννήθηκα στην Καισαριανή, σε μια παράγκα, το 1928. Εκείνη την εποχή τα έθιμα ήταν ακόμα ζωντανά. Γύρω στο 1936 - ’38 εγύρναγα κι εγώ, τέτοιες μέρες, πόρτα-πόρτα κι έλεγα τα κάλαντα. Και τότε οι πόρτες ήταν ανοιχτές, οι γυναίκες το θεωρούσαν πολύ σημαντικό ν’ ακούσουν τα κάλαντα. Ποτέ καμιά δεν έδιωχνε τα παιδιά.
Όχι σαν τώρα που όταν ακούσουν «Να τα πούμε;» κρύβονται και σφαλίζουν τις πόρτες τους. Κι εγώ το θεωρώ γούρι να μου πουν τα κάλαντα. Βλέπετε τα κάλαντα είναι μια υπόθεση που πάντα αφορούσε τα παιδιά. Μόνο που είναι και κάποιοι μεγάλοι, όπως τούτη η Μεγάλη Κυρία του δημοτικού μας τραγουδιού, η Δόμνα Σαμίου που για τέσσερις ημέρες θα ρωτά μικρούς και μεγάλους «Να τα πούμε;». Και ποιος δεν θα 'θελε να ακούει τα κάλαντα τραγουδισμένα απ' αυτή την Κυρία.
«Καλήν εσπέραν άρχοντες, κι αν είναι ορισμός σας...». Κάλαντα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, από τη Θράκη, την Κρήτη, την Αστυπάλαια, τους Φούρνους Ικαρίας, τη Μακεδονία, τη Μικρά Ασία, καθώς και χαρούμενους σκοπούς και παραδοσιακά τραγούδια θα παρουσιάσει η Δόμνα Σαμίου από την Πέμπτη 26 έως και την Κυριακή 29 Δεκεμβρίου στις 6 το απόγευμα και στις 8.30 το βράδυ, στην αίθουσα Δημήτρη Μητρόπουλου του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών.
Όπως τότε που παιδούλα στην Καισαριανή περίμενε τα Χριστούγεννα με λαχτάρα - «Ήταν η μεγάλη μου χαρά, πρώτα γιατί δεν θα πήγαινα σχολείο, το μισούσα το σχολείο, και δεύτερο για θα ’λεγα τα κάλαντα. Όπου χορός και τραγούδι, βλέπεις, πρώτη εγώ» - έτσι και τώρα δεν κρύβει τη χαρά της που μαζί της θα τραγουδήσουν τα κάλαντα στο Μέγαρο, εκτός από τους μαθητές της στο Μουσείο Λαϊκών Οργάνων και δέκα παιδιά από το δημοτικό σχολειό της γειτονιάς της, στη Νέα Σμύρνη.
«Δεν μου πήγαινε καλά να λέω τα κάλαντα χωρίς να τραγουδούν μαζί μου παιδιά» λέει η κ. Σαμίου και περιγράφει πόσο όμορφα είναι «να τους μαθαίνεις πράγματα που ακούνε πρώτη φορά. Δεν ξέρουν τα παιδιά μας, κι είναι φυσικό. Πού να γνωρίσουν στην πόλη τα χαρούπια ή την κρανιά. Βρίσκω λοιπόν την ευκαιρία και τους εξηγώ». Και τους μαθαίνει ότι κάθε τόπος έχει τα δικά του κάλαντα, ότι υπάρχουν τα «λόγια κάλαντα, που είναι βγαλμένα από τις πέννες των γραμματιζούμενων, αλλά κι αυτά που δημιούργησε ο ίδιος ο λαός, που έκανε τον Άγιο Βασίλη αγρότη, του ’δωσε τα χαρακτηριστικά του τόπου του». Στην πόλη μας λέει η κ. Σαμίου λέγανε «Χριστός γεννάται σήμερον, εν Βηθλεέμ τη πόλη...» ενώ στην Κρήτη π.χ. λένε «ανοίξετε την πόρτα σας τα κάλαντα να πούμε, και βάλετε και μια ρακί για να σας ευχηθούμε...». Και το σημαντικότερο που μαθαίνουν αυτά τα δέκα μαθητούδια από τη Δόμνα Σαμίου είναι ολόκληρα τα κάλαντα, έτσι όπως θα τα ακούσουμε κι εμείς στο Μέγαρο Μουσικής. «Τώρα τα παιδάκια μαθαίνουν δυο τρία στιχάκια μόνο, μα ποιος να τους τα μάθει;» αναρωτιέται η ίδια.
Κι ας τα ’χει εκείνη καταγράψει σε δίσκο από το 1974 (σσ. αναφέρεται στον δίσκο Ελληνικά Κάλαντα). Εκείνον τον όμορφο δίσκο, με το επίσης όμορφο εξώφυλλο που κοσμεί ο γνωστός πίνακας του Λύτρα. «Μαζεύω πάλι υλικό. Ίσως του χρόνου βγάλω έναν ακόμα δίσκο, που όμως θα έχει και κάλαντα από την Καππαδοκία, τη Σινασσό κ.ά. και όχι μόνο από την Ελλάδα» μας λέει, ενώ καθώς η κουβέντα γυρνά στη δομή αυτών των τραγουδιών, μας εξηγεί πως τα κάλαντα χωρίζονται σε τρία μέρη.
«Ξεκινούν με την αναγγελία της γέννησης του Χριστού για να περάσουν στα παινέματα. Στην Κρήτη παινεύουν την νοικοκυρά: Κυρά ψηλή, κυρά λιγνή, κυρά καμαροφρύδα..», για να καταλήξουν στο τέλος στις προτροπές για φιλοδωρήματα. Στην Αστυπάλαια προτρέπουν: «Ανοίξτε τα κουτάκια σας, τα κατακλειδωμένα και δώστε μας απ’ το χρυσό που ’χουνε τα πουγκιά σας. Αν είστε από τους πλούσιους, φλουριά μη λυπηθείτε, κι αν είστε από τους δεύτερους ένα ζευγάρι κότες», ενώ στην Κρήτη ζητούνε λάδι και αυγά: «Από τη μαύρη όρνιθα κανένα αυγουλάκι, αν είναι κι απ' τη γαλανή ας είν' και ζευγαράκι, Κι από το λαδοπίθαρο καμιά οκά λαδάκι..»
Γι’ αυτό κι όταν η Δόμνα Σαμίου ακούει «Τρίγωνα, κάλαντα μες τη γειτονιά...» το βλέμμα της σκουραίνει. «Τι είναι αυτά τα πράγματα, τι σχέση έχουνε αυτά με μας, όταν έχουμε τέτοιες μελωδίες, τέτοιες ομορφιές» αναρωτιέται. [...]
