Κάθε συνεργασία μου με τη Δόμνα αποτελεί όχι μόνο ευχαρίστηση αλλά και επιβεβαίωση της εκτίμησης που τρέφω στο πρόσωπό της. Όπως και σε παλαιότερες συνεργασίες μας έτσι και τώρα με τα τραγούδια της θάλασσας, βρίσκομαι μαζί της μέσα σε μια θάλασσα από ζητήματα που πρέπει να μελετήσουμε και να αντιμετωπίσουμε. Από τα πιο απλά τεχνικά, μέχρι τα δυσκολότερα, και ζουμερότερα θα έλεγα, που αφορούν την αισθητική, ιστορική, υφολογική κλπ προσέγγιση ενός υλικού που μας παραδίδεται από εκπροσώπους μιας μακραίωνης μουσικής παράδοσης και που –αν μη τι άλλο– οφείλουμε, μαζί με το σεβασμό μας προς αυτό, να δείξουμε κι έναν τρόπο έκφρασης της δικιάς μας συγκίνησης που προέρχεται από την επαφή μας με ένα παρόμοιο υλικό.
Ειδικώς για τα τραγούδια της θάλασσας, έχω να παρατηρήσω πρώτα ότι ως αντικείμενο μελέτης –τόσο για τη μουσική, όσο και για το φιλολογικό περιεχόμενο– αποτελεί για την κοινή αντίληψη ένα σχετικά ανεξερεύνητο όσο και εν πολλοίς παρερμηνευμένο πεδίο. Ίσως πολλοί από μας θεωρούν θαλασσινά, μόνο τα νησιώτικα τραγούδια και μάλιστα αυτά που έχει προβάλει η πρακτική πολλών σύγχρονων εκπροσώπων του λεγόμενου νησιώτικου τραγουδιού ακολουθώντας τις ανάγκες και τις σκοπιμότητες της εμπορευματοποίησης της μουσικής. Θαλασσινά όμως δεν είναι μόνο (ούτε άλλωστε και όλα) τα νησιώτικα. H Ελλάδα ολόκληρη είναι θαλασσινή χώρα, χερσόνησος με την ιστορία και τον πολιτισμό της συνδεδεμένη με τη θάλασσα. Ακόμα και οι πιο «στεριανές» αλλά και ορεινές περιοχές της χώρας έχουν θαλασσινά τραγούδια ασχέτως με το αν η κουλτούρα τους δεν είναι πρωτίστως θαλασσινή.
Ειδικότερα για τα τραγούδια των νησιών όμως θα μπορούσαμε να πούμε ότι η νεώτερη αντίληψη πολλών εκπροσώπων του είδους τείνει να το ταυτίσει με ένα είδος τραγουδιού στο οποίο κυριαρχούν η ερωτική θεματολογία, οι νεώτερες δημοτικοφανείς συνθέσεις, η ελαφρότητα και ο κενός φορμαλισμός. Αν περιοριστεί κανείς σε ό,τι η μόδα προβάλει ως νησιώτικο τραγούδι έχει την εντύπωση πως τα ελληνικά νησιά υπήρξαν, λίγο ως πολύ στην ιστορία τους, γραφικά και εξωτικά τουριστικά θέρετρα, όπου ανέμελοι ταξιδιώτες απολάμβαναν τις ομορφιές της φύσης, ενώ γύρω – γύρω χαρούμενοι ιθαγενείς έπαιζαν μουσική και χόρευαν σε πανηγύρια και λογής λογής ξεφαντώσεις. Αλλά και ανεξάρτητα από αυτό, η κατηγορία των τραγουδιών που εξυμνούν τη χαρά της ζωής και τον έρωτα ως μόνη και μοναδική, αποτελεί τη μισή αλήθεια. H άλλη μισή, μπορεί μεν να μην ικανοποιεί τους όρους και τις απαιτήσεις της σημερινής οργανωμένης διασκέδασης, αλλά αυτό δεν μπορεί να δικαιώσει καμιά ηθελημένη ή αθέλητη πλαστογράφηση της ιστορίας και της παράδοσης.
Να είναι τάχα άγνωστο ότι η ιστορία των κατοίκων των νησιών μας, από τα ομηρικά χρόνια ως την εθνική αποκατάσταση, είναι γεμάτη από μακρές περιπέτειες κάτω και απέναντι από τη φωτιά και το μαχαίρι κατακτητών και κουρσάρων; Και ακόμα ότι τα γεγονότα –και αυτά ακόμα τα απώτατα– μεταδίδουν την ενέργειά τους μέχρι το παρόν; Πού πήγε η σχετική θεματολογία των παραδοσιακών τραγουδιών της θάλασσας; Πόσο αντιπροσωπευτική της ιστορικής πραγματικότητας και του χαρακτήρα του κορμού της τραγουδιστικής παράδοσης είναι άραγε η εικόνα π.χ. του τραγουδιού «Mες του Aιγαίου τα νερά αγγέλοι φτερουγίζουν»; Εκείνος που νομίζει πως όσα έχουν γίνει σε μακρυνές εποχές από ανθρώπους με αλλοτινά ονόματα, δεν έχουν καμιά βαθύτερη συνάρτηση με ό,τι κάνει σήμερα ο εαυτός του, δεν μπορεί να ελπίζει ότι θα αποκομίσει και πολλά πράγματα από το δίδαγμα της Ιστορίας.
Ένα άλλο ζήτημα που μπορούμε παραδειγματικά να αναφέρουμε είναι πως η πρακτική της εμπορικής δισκογραφίας, έχει καθιερώσει –αρχικά για τεχνικούς λόγους και αργότερα για πολλούς άλλους– μια χρονική διάρκεια τριών λεπτών περίπου για όλα τα τραγούδια. Έτσι όμως είτε ακρωτηριάζονται και παραμορφώνονται, είτε αποκλείονται εντελώς πολλά τραγούδια που για να διατυπωθεί το νόημα τους μα και να ολοκληρωθεί το κάλλος τους απαιτούν περισσότερο χρόνο.
Υπάρχουν πολλά ακόμα θέματα που απαιτούν φροντίδα και σκέψη, όπως είναι η ηχητική εικόνα του κάθε τραγουδιού που οικοδομείται με τον συνδυασμό των ηχοχρωμάτων των μουσικών οργάνων που συνοδεύουν, ο τρόπος που πρέπει να παιχτούν, ή να ηχογραφηθούν, κι ακόμα να αναζητηθεί μέσα μας μια άλλη –εκτός της επιστημονικής– τεκμηρίωση για το ηχητικό και ερμηνευτικό αποτέλεσμα, καθώς είναι περιττό να πούμε πως η δουλειά μας δεν έχει σκοπό ούτε γραφικές αναπαραστάσεις να πετύχει ούτε αρχαιολογικώς να αποκαταστήσει μια χαμένη εικόνα. Είναι προσπάθεια καλλιτεχνική που αναζητά το πνεύμα και την ομορφιά μιας ζωντανής παράδοσης.
Γιώργος Ε. Παπαδάκης
Σημείωμα για την έκδοση του δίσκου Της Κυρα-Θάλασσας
