Την Κυριακή 2 Σεπτεμβρίου η Δόμνα Σαμίου επικεφαλής 12 ομάδων από παιδιά ηλικίας 6-12 ετών που προέρχονται από ισάριθμες περιοχές της χώρας, θα παρουσιάσει στο θέατρο Ηρώδου του Αττικού, ένα μουσικοχορευτικό θέαμα που έχει τίτλο: «Περνά περνά η Μέλισσα» και υπότιτλο «H ελληνική μουσική παράδοση, σήμερα και αύριο».
Αρκετά χρόνια τώρα, σε κάθε ευκαιρία που έχει, δεν παραλείπει με τον ένα ήτον άλλο τρόπο να «εμπλέκει» στη δουλειά της τα παιδιά. Ως «παλαιά γενιά» διακατέχεται από την επιθυμία να γνωρίσει, να μεταφυτέψει, να εμπνεύσει στη νεώτερη όχι τόσο την αγάπη της για την παραδοσιακή μουσική, όσο την ομορφιά και την αξία που η μουσική αυτή έχει. Όπως άλλωστε λέει πολύ χαρακτηριστικά η ίδια: «όλη αυτή τη δουλειά που κάνω τόσα χρόνια δεν την έκανα για τους μεγάλους, αλλά για τα παιδιά. Οι πιο μεγάλοι τα ξέρουν αυτά τα τραγούδια. Τι να τους πω; έλα παππού μου να σου δείξω τ’ αμπελοχώραφά σου;»
Μια γυναίκα με θέληση, αποφασιστικότητα και πάνω απ’ όλα μεράκι γι’ αυτό με το οποίο καταπιάστηκε στη ζωή της. Μεγάλωσε στα σκληρά χρόνια που η μοίρα επεφύλαξε στους ξεριζωμένους Έλληνες της Ιωνίας. Ωστόσο, από τη δοκιμασία αυτή άντλησε τη δύναμη και το θάρρος που χρειαζόταν για να πετύχει αυτό που όλοι σήμερα της αναγνωρίζουν ως ένα σπουδαίο και μοναδικό έργο.
Έζησε σπουδαία γεγονότα που, μπορεί να πει κανείς, ότι όχι μόνο την ενέπνευσαν αλλά και τη σημάδεψαν, όσον αφορά το αντικείμενο στο οποίο αφιερώθηκε. Στα παιδικά της χρόνια, δέχτηκε ερεθίσματα που χάραξαν έντονες γραμμές στο μεγάλο σχέδιο της ζωής της. Ερεθίσματα τόσο στο στενότερο όσο και στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον:
Στον τομέα των ενδιαφερόντων της είχαν ήδη ξεκινήσει οι συζητήσεις και οι διαμάχες ανάμεσα στους λόγιους μουσικούς (Kαλομοίρης, Λαμπελέτ, Bάρβογλης, Ψάχος κ.α.) οι οποίες έθεταν πολλαπλά θέματα που αφορούσαν έμμεσα ή άμεσα την «εθνική» μουσική και φυσικά τη μελέτη του δημοτικού τραγουδιού. H ανάγκη της συστηματικής συλλογής και καταγραφής της μουσικής φάνηκε τότε επιτακτική αλλά ταυτόχρονα και για πρώτη φορά εφικτή.
Το γεγονός που άλλαξε κυριολεκτικά τα μέχρι τότε καθιερωμένα ήταν η καινούργια, για την εποχή, δυνατότητα καταγραφής του ήχου σε δίσκους γραμμοφώνου. Οι εφαρμογές της εξέλιξης αυτής άρχισαν να γίνονται αισθητές στην Ελλάδα λίγο πριν τη δεκαετία του ‘30, και υπήρξαν καταλυτικές για τη δημοτική μουσική.
Ένα από τα μεγάλα ζητήματα που προέκυψαν τότε αλλά και αργότερα ήταν η λαογραφική αξιοπιστία των εκτελέσεων της εμπορικής δισκογραφίας. Από τότε ήδη γινόταν όλο και περισσότερο φανερή η ανάγκη για την απευθείας, από στόματος λαού, καταγραφή και αποθησαύριση της μουσικής και της ερμηνείας των δημοτικών τραγουδιών. Και αυτή την ανάγκη εξυπηρέτησε τόσο η πρωτοποριακή προσπάθεια του Συλλόγου Δημοτικών Τραγουδιών, που ιδρύθηκε το 1930 με σκοπό την ηχογράφηση δημοτικής μουσικής σε δίσκους όσο και η ανάλογη του Σίμωνος Καρά στα 1936.
Οι δραστηριότητες αυτές μας άφησαν έναν ικανό αριθμό πολύτιμων ηχογραφήσεων και, από μια άλλη άποψη, μπορούμε να πούμε ότι κήρυξαν πανηγυρικά την έναρξη ενός αγώνα όχι μόνο υπέρ του εντοπισμού της προβολής και διατήρησης των μνημείων του λαϊκού πολιτισμού, αλλά και εναντίον της τεχνητής παραμόρφωσής τους. Δεν είναι λίγοι οι άνθρωποι που είτε στο προσκήνιο είτε στο παρασκήνιο στρατεύτηκαν στα κατοπινά χρόνια στον αγώνα αυτόν. Ένας από τούς πιο δραστήριους και αποτελεσματικούς είναι η Δόμνα Σαμίου.
Δεκατεσσάρων ετών, βρέθηκε ανάμεσα στους μαθητές του Συλλόγου προς Διάδοσιν της Εθνικής Μουσικής, όπου είχε την ευκαιρία να μελετήσει και να γνωρίσει τα μυστικά του δημοτικού τραγουδιού με δάσκαλο τον Σίμωνα Καρά. Το 1954 άρχισε να εργάζεται στο «Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας». Από τότε αφιερώθηκε σε ένα μεγάλο και δύσκολο έργο, που περιλαμβάνει, εκτός από τη μελέτη της ερμηνείας, την καταγραφή, την ταξινόμηση και την προβολή του υλικού που η ίδια κατέγραφε ταξιδεύοντας συνεχώς ακόμη και στα πιο μακρινά και δυσπρόσιτα μέρη της χώρας. Στα 1960 η δραστηριότητά της εκτείνεται και στον τομέα της παραγωγής δίσκων.
H δικτατορία του 1967 την αναγκάζει να αποχωρήσει από τη ραδιοφωνία. Συνέχισε όμως τις προσπάθειές της οι οποίες απέφεραν μια πλούσια συγκομιδή μουσικολαογραφικού υλικού. Για πρώτη φορά εμφανίζεται ως ερμηνεύτρια το 1971. Το κοινό την υποδέχεται όχι απλώς θετικά - σαν μια ακόμη καλή φωνή στο δημοτικό τραγούδι - αλλά επιπλέον αναγνωρίζει την όλη προσπάθειά της ως πράξη πίστεως, γεγονός που την ξεχωρίζει και της παραχωρεί την ανάλογη θέση στη γενική εκτίμηση.
H εμπειρία και η γνώση αυτή γίνεται αργότερα πολύτιμη βάση και αφετηρία για τη δημιουργία μιας μοναδικής για την εποχή σειράς ντοκιμαντέρ (Μουσικό Οδοιπορικό) για λογαριασμό της κρατικής τηλεόρασης.
Με το πέρασμα του χρόνου η αντίληψη που επικρατεί για τη δημοτική μουσική στα μέσα ενημέρωσης (δίσκοι, ραδιόφωνο, τηλεόραση) περιορίζεται σε μια μάλλον κενή γραφικότητα που εξυπηρετεί εμπορικούς μόνο στόχους. Οι «εκλαϊκεύσεις» αφυδατώνουν την παράδοση και την καθιστούν νεκρό γράμμα.
H σκληρή δουλειά και η πολύχρονη πείρα κάνουν τη Δόμνα Σαμίου να αισθάνεται όσο λίγοι στο χώρο της πως όσο το βαθύτερο νόημα και η αξία της παράδοσης χάνεται πίσω από απλοϊκά σχήματα και ποικίλες αλλά ξένες προς αυτήν σκοπιμότητες, τόσο περισσότερο επιτακτική γίνεται η ανάγκη να αποκαλυφθεί και να φωτιστεί η ομορφιά, η χάρη και η χρησιμότητά της στη σύγχρονη κοινωνία. Στον αγώνα αυτόν, και μάλιστα στις πρώτες γραμμές του, ξεχωρίζει για τη δράση της. Οι συναυλίες στην Ελλάδα και το εξωτερικό, η έρευνα, οι καταγραφές, οι εκδόσεις και πάνω απ’ όλα το πάθος και η διαθεσιμότητά της στην προσπάθεια αυτή την κάνουν άξια της πιο μεγάλης τιμής που οφείλεται σε αφοσιωμένους ανθρώπους.
Γιώργος Ε. Παπαδάκης
