Καλλιτεχνικός Σύλλογος Δημοτικής Μουσικής Δόμνα Σαμίου

Το επεισόδιο αυτό είναι αφιερωμένο στην περιοχή του Ηρακλείου Κρήτης. Τα γυρίσματα της εκπομπής έγιναν τον Φεβρουάριο του 1977.

---

Στο κάστρο του Ηρακλείου ο λυράρης Βασίλης Σκουλάς λέει τη μαντινάδα Οι άνδρες οι φανήσιμοι και τον συνοδεύει στο λαούτο ο Γιάννης Ξυλούρης. Συνεχίζουν με τον οργανικό Πεντοζάλη που τον χορεύουν τρεις άντρες. Κατόπι, ο Βασίλης Σκουλάς τραγουδά στίχους από τον Ερωτόκριτο.

Οι άντρες οι φανήσιμοι κι οι καστροπολεμάρχοι
πως είν’ οι μπάλες δανεικές, κατέχουν το στη μάχη.

---

Τα Βορίζια είναι ορεινό χωριό στην επαρχία Καινουργίου στη νοτιοδυτική πλευρά του νομού Ηρακλείου. Όπως σε πολλά ορεινά χωριά, οι κάτοικοι κατασκευάζουν και παίζουν οι ίδιοι τα παραδοσιακά πνευστά όργανα όπως το θαμπιόλι ή χαμπιόλι, το σφυροχάμπιολο και την ασκομαντούρα. Ο Μανώλης Φαραγγουλιτάκης είναι ένας από αυτούς και παίζει σκοπούς με το σφυροχάμπιολο και την ασκομαντούρα του.

---

Το χωριό Φόδελε είναι γνωστό για τα πορτοκάλια του που φημίζονται ως «τα καλλίτερα σε όλη την Κρήτη». Εκεί υπάρχει το Μουσείο του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου. Η συζήτηση της Δόμνας Σαμίου με τον συγγραφέα και λόγιο Στέργιο Σπανάκη για την ακριβή θέση του σπιτιού της γέννησης του μεγάλου ζωγράφου το 1541, δημιούργησε αντιδράσεις από ορισμένους. Κάτοικοι χορεύουν τον πηδηχτό Καστρινό (Μαλεβιζιώτικο) χορό. Λύρα παίζει ο Γιώργος Παπουτσάκης και λαούτο ο Αστρινός Σαρρής.

---

Το χωριό Θραψανό είναι ξακουστό για τα εργαστήρια αγγειοπλαστικής του. Εκεί, έξω από ένα εργαστήρι ακούμε επαινετικές και σκωπτικές μαντινάδες για τα πιθάρια, τους τεχνίτες και το χωριό.

Καλό χωριό είν’ το Θραψανό κι έχει και παλικάρια
και είναι κοντά κι ο μάστορας που κάνει τα πιθάρια.

Ως κι αν εψηλοπέτουνα¹ να παντρευτώ εις τη χώρα
παντρεύτηκα στο Θραψανό να κοπανίζω χώμα.

Διά(ο)λε τ’ς αποθαμένους του², του παλιο-Θραψανιώτη
που κάνει το σταμνί βαρύ και καταλεί τη νιότη.

Μα η λεβεντιά εις τον άνθρωπο μεγάλο χάρισμα 'ναι
σαν το μαχαίρι το καλό που οι Κρητικοί κρατάνε.

¹Ψηλοπετώ: πετώ ψηλά, έχω υψηλές προσδοκίες ²Διά(ο)λε τ’ς αποθαμένους του: είδος κατάρας

---

Ο Γρηγόρης Χναράκης, κάτοικος του χωριού Θραψανό ήταν μέλος της ομάδας που έκανε την απαγωγή του Γερμανού στρατηγού Κράιπε τον Φεβρουάριο του 1944 κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής. Μιλάει στην κάμερα για τα γεγονότα, το ρίσκο και την αυτοθυσία αυτών που συμμετείχαν. 

---

Στο Καστέλλι Πεδιάδος, ημέρα της Τσικνοπέμπτης, στήθηκε αποκριάτικη γιορτή και μια ομάδα χορευτών χόρεψε τον Καστρινό ή Μαλεβιζιώτικο πηδηχτό χορό.

---

Στην πλατεία του χωριού Γέργερη στήθηκε γλέντι και μαζεύτηκε όλο το χωριό. Τα όργανα που συνοδεύουν τη γιορτή είναι η ασκομαντούρα και το λαούτο. Την ασκομαντούρα τη συναντάει κανείς στα ορεινά χωριά κυρίως, όπου υπάρχουν τσομπάνηδες που τη φτιάχνουν οι ίδιοι και την παίζουν.
Η Γέργερη είναι χωριό με μεγάλη μουσική παράδοση και ολόκληρες οικογένειες είναι μουσικοί. Εδώ, ο τσομπάνος Δημήτρης Σηφάκης παίζει την ασκομαντούρα, τραγουδάει μαντινάδες της αγάπης. Μαζί του ο 17χρονος γιος του Γιώργος με τη λύρα και ο 15χρονος γιος του Παύλος με το λαούτο.

---

Την τρίτη μέρα του γάμου γίνεται το άνοιγμα των προικιών της νύφης στο σπίτι του γαμπρού. Μαζεύονται όλοι οι συγγενείς του γαμπρού και της νύφης και, για κάθε προικιό που βγάζουν από το σακί, λένε και την ανάλογη επαινετική μαντινάδα.

Ένα ν’ ανέφαλο¹ περνά από τον Αϊ-Γιάννη
ας είναι καλορίζικο τσι νύφης το γιοργάνι².

Ένα ν’ ανέφαλο περνά ’πο πάνω από τσι δέτες³
ας είναι καλορίζικες τσι νύφης οι πετσέτες.

Μα ως και τα πετσετάκια τση και κείνα ξομπλιαστά ’ναι
’πο κει να καταλάβετε ίντα νοικοκερά ’ναι.

Ένα ν’ ανέφαλο περνά, βαστά νερό και στούπα⁴
ας είναι καλορίζικη τσι νύφης μας η προύκα⁵.

Πρόβαλε μάνα του γαμπρού και πεθερά τσι νύφης
και βάστα και ροδόσταμνο να τα ροδοσταμνίσεις.

¹Ανέφαλο: σύννεφο ²Γιοργάνι: πάπλωμα ³Δέτης: γκρεμός ⁴Στούπα: νιφάδες χιονιού ⁵Προύκα: προίκα

---