Από τους παραδοσιακούς χορούς, ο τσάμικος είναι σίγουρα ο χορός με τις εντονότερες εθνικές συνδηλώσεις. Παρόλο που θεωρείται ο κατεξοχήν «ελληνικός» και πανελλήνιος χορός, τον συναντούμε μόνο στις στεριανές περιοχές, που εκτείνονται γύρω από τον ορεινό όγκο της Πίνδου, της οποίας οι προεκτάσεις φτάνουν ως και την Πελοπόννησο. Η ονομασία του συνδέεται μάλλον με τους Αλβανούς κατοίκους της Τσαμουριάς, της Θεσπρωτίας της Ηπείρου. Η σχέση του τσάμικου με την ορεινή στεριανή Ελλάδα ερμηνεύει και τη σύνδεσή του με τους κλέφτες και τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του 1821.
Χορεύεται σε κύκλο, σε ρυθμό 3/4 ή 6/8, παλιότερα μόνο από άντρες με δυνατότητες προσωπικής χορευτικής έκφρασης και ξεχωρίζει για τις εντυπωσιακές φιγούρες του μερακλή πρωτοχορευτή. Ανάλογα με την περιοχή έχει 8, 12, 14 ή και 16 βήματα. Υπάρχουν γρήγορα και πάρα πολύ αργά και βαριά τσάμικα. Τον τρόπο εκτέλεσης και απόδοσης επηρεάζουν τα λόγια και το ιστορικό του τραγουδιού όπως και η αμφίδρομη επικοινωνία των πρωτοχορευτών με τους μουσικούς.
Τα όργανα που ακούγονται είναι ζουρνάς και νταούλι (βλ. τραγούδι Αντά ’μαν παλικάρι). Ο ζουρνάς (πίπιζα ή καραμούζα) απόγονος του αρχαίου αυλού, ανήκει στην οικογένεια των οργάνων τύπου όμποε, με διπλό γλωσσίδι, και παράγει οξύ, διαπεραστικό ήχο. Φτιάχνεται από τον ίδιο τον ζουρνατζή σε διάφορα μεγέθη (από 20 έως και 60 εκ.). Τους πιο κοντούς ζουρνάδες τούς συναντάμε στη Δυτική Ελλάδα και τους μακρύτερους στη Μακεδονία. Δυο ζουρνάδες μαζί (ο ένας για τη μελωδία κι ο άλλος για το ίσο) κι ένα νταούλι αποτελούν το παραδοσιακό συγκρότημα ζυγιά, της στεριανής Ελλάδας, κατάλληλο για ανοιχτό χώρο.
Μιράντα Τερζοπούλου (2018)
Ηχογραφήθηκε σε στούντιο το 1979.
