Καλλιτεχνικός Σύλλογος Δημοτικής Μουσικής Δόμνα Σαμίου

Κάθε χρόνο, στις 21 Μαΐου, των Αγίων Κωνσταντίνου & Ελένης, ένα πανηγύρι οργανώνεται σε δυο χωριά της Μακεδονίας: τον Λαγκαδά, έξω από τη Θεσσαλονίκη και την Αγία Ελένη, κοντά στις Σέρρες.

Το πιο εντυπωσιακό μέρος αυτού του πανηγυριού είναι όταν οι πιστοί των δύο αγίων, οι «Αναστενάρηδες», περπατούν με γυμνά πόδια πάνω σε αναμμένα κάρβουνα.

Πρόκειται για ένα αρχαίο έθιμο, που κάποτε τηρούσαν στην Ανατολική Θράκη, ιδιαίτερα στο χωριό Κωστί (ή Κωστή). Με την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1923, ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία, οι κάτοικοί του εγκαταστάθηκαν στη Μακεδονία.

Αν και τα «αναστενάρια» μαρτυρούν χριστιανικό ζήλο, είναι εύκολο να αναγνωρίσουμε στο έθιμο ίχνη μιας αρχαίας οργιαστικής τελετής που εκχριστιανίστηκε.

Ένα ακόμα από τα τελετουργικά που συντηρούν τα «Αναστενάρια», είναι η θυσία του ταύρου, στολισμένου με λουλούδια, που την αρχή της βρίσκουμε στην αρχαιότητα. Το κρέας του ζώου, μετά τη θυσία, μοιράζεται στις οικογένειες του χωριού, ακριβώς όπως προστάζει το αρχαίο έθιμο της «ωμοδαισίας» = ωμός+-δαίνυμι «τρώγω», όπου ο θυσιασμένος ταύρος συμβόλιζε το θεό Διόνυσο.

Το έθιμο διαρκεί τρεις μέρες. Από την παραμονή, οι συμμετέχοντες συγκεντρώνονται στο «κονάκι» (ειδικό δωμάτιο στο σπίτι του Αρχιαναστενάρη) και το απόγευμα, μετά τον εσπερινό, με τη συνοδεία μουσικών, οι πιστοί παίρνουν τις εικόνες των δύο Αγίων από την εκκλησία για να τις τοποθετήσουν σε τιμητική θέση στο «κονάκι».
Η μελωδία που συνοδεύει τη λιτανεία των «Αναστενάρηδων», όταν βγαίνουν από το «κονάκι», ονομάζεται «σκοπός του δρόμου». Είναι ο πρώτος από τους τρεις σκοπούς που ακούγονται κατά τη διάρκεια της τελετουργίας. Οι μουσικοί (ένα νταούλι, μεγάλο τύμπανο –όργανο που θεωρείται ιερό και κρατά το ρυθμό και μία λύρα) τοποθετούνται επικεφαλής της πομπής, ακολουθούμενοι από τους Αναστενάρηδες που κρατούν αναμμένα κεριά.

Ο δεύτερος σκοπός, που ονομάζεται «στα πράσινα λιβάδια» είναι αργός. Οι στίχοι περιγράφουν την αρπαγή μιας νεαρής Ελληνίδας μάνας από τους Τούρκους. Ακούγοντας αυτό το σκοπό, οι Αναστενάρηδες, που είναι καθισμένοι γύρω από τις ιερές εικόνες, αφήνονται σιγά σιγά να κυριευθούν από ιερή έξαψη και τελικά εκστατική μέθη. Η έκστασή τους εκδηλώνεται κατ’ αρχήν με αναστεναγμούς και όταν φθάσει στην κορύφωσή της, οι πιστοί σηκώνονται, παίρνουν τις εικόνες στην αγκαλιά τους κι αρχίζουν να χορεύουν. Στο σημείο αυτό ο λυράρης ξεκινά το χορευτικό «Ο Κωνσταντίνος, ο μικρός», τον τρίτο και πιο σημαντικό από τους σκοπούς της τελετουργίας. Ο ίδιος αυτός σκοπός, παιγμένος από τη λύρα και το νταούλι, συνοδεύει την πυροβασία που λαμβάνει χώρα το απόγευμα της επομένης, στην πλατεία του χωριού, ενώπιον μεγάλου πλήθους.

Σε σχέση με το έθιμο αυτό υπάρχει πλούσια βιβλιογραφία ελληνική και ξένη.

α) Σκοπός του δρόμου: μελωδία α – β – α [α=διατονική, τετράχορδη Φρύγια (φρυγική), β=χρωματική, τετράχορδη Φρύγια (φρυγική), α= διατονική, τετράχορδη Φρύγια (φρυγική), όπως στην αρχή].
Ρυθμός 7/8
β) «Στα πράσινα λιβάδια»: Μελωδία: τρόπος Φρύγιος (φρυγικός),
Ρυθμός : ελεύθερος
γ) «Ο Κωνσταντίνος, ο μικρός»: Μελωδία: τρόπος Φρύγιος (φρυγικός),
Ρυθμός : 4/4

Η Δόμνα Σαμίου το κατέγραψε στην Αγία Ελένη Σερρών, το 1964.

Αγία Ελένη Σερρών (1965)

Εικόνες

Αγία Ελένη Σερρών, πανηγύρι του Αγίου Κωνσταντίνου (1965)

Η Κυριακώ Γιαβάση με το πανέρι της αρτοκλασίας προς το κονάκι, μετά τη λειτουργία

© Αρχείο Δόμνας Σαμίου

Αγία Ελένη Σερρών, πανηγύρι του Αγίου Κωνσταντίνου (1965)

Το κονάκι, στο σπίτι του αρχιαναστενάρη Γιώργου Γιαβάση

© Αρχείο Δόμνας Σαμίου

Αγία Ελένη Σερρών, πανηγύρι του Αγίου Κωνσταντίνου (1965)

Οι εικόνες των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης που μετέφεραν πρόσφυγες από το Κωστί, Ανατολικής Ρωμυλίας, τοποθετημένες σε στασίδι μπροστά στο αγίασμα

© Αρχείο Δόμνας Σαμίου

Αγία Ελένη Σερρών, πανηγύρι του Αγίου Κωνσταντίνου (1965)

Οι εικόνες των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης που μετέφεραν πρόσφυγες από το Κωστί, Ανατολικής Ρωμυλίας, τοποθετημένες σε στασίδι μπροστά στο αγίασμα

© Αρχείο Δόμνας Σαμίου

Αγία Ελένη Σερρών, πανηγύρι του Αγίου Κωνσταντίνου (1965)

Οι εικόνες των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης που μετέφεραν πρόσφυγες από το Κωστί, Ανατολικής Ρωμυλίας, τοποθετημένες σε στασίδι μπροστά στο αγίασμα

© Αρχείο Δόμνας Σαμίου

Αγία Ελένη Σερρών, πανηγύρι του Αγίου Κωνσταντίνου (1965)

Τελετουργική πομπή προς το κονάκι και το αγίασμα με τη συνοδεία οργάνων (λύρα και νταούλι)

© Αρχείο Δόμνας Σαμίου

Αγία Ελένη Σερρών, πανηγύρι του Αγίου Κωνσταντίνου (1965)

Τελετουργική πομπή προς το κονάκι και το αγίασμα

© Αρχείο Δόμνας Σαμίου

Αγία Ελένη Σερρών, πανηγύρι του Αγίου Κωνσταντίνου (1965)

Τελετουργική πομπή προς το κονάκι και το αγίασμα

© Αρχείο Δόμνας Σαμίου

Αγία Ελένη Σερρών, πανηγύρι του Αγίου Κωνσταντίνου (1965)

Ο αρχιαναστενάρης Γιώργος Γιαβάσης θυμιατίζει το κουρμπάνι, το πρόβατο που θα θυσιαστεί στο πανηγύρι

© Αρχείο Δόμνας Σαμίου

Αγία Ελένη Σερρών, πανηγύρι του Αγίου Κωνσταντίνου (1965)

Μεταφορά του προβάτου-κουρμπανιού στο χώρο της θυσίας. Επικεφαλής ο αρχιαναστενάρης Γιώργος Γιαβάσης με τα χαρακτηριστικά μαντήλια στο λαιμό.

© Αρχείο Δόμνας Σαμίου

Αγία Ελένη Σερρών, πανηγύρι του Αγίου Κωνσταντίνου (1965)

Κατά τη διάρκεια της σφαγής του κουρμπανιού στο λάκκο. Διακρίνεται η Ελένη Παύλου (Παύλαινα).

© Αρχείο Δόμνας Σαμίου

Αγία Ελένη Σερρών, πανηγύρι του Αγίου Κωνσταντίνου (1965)

Περιφορά των εικόνων στο χώρο της πυροβασίας

© Αρχείο Δόμνας Σαμίου

Αγία Ελένη Σερρών, πανηγύρι του Αγίου Κωνσταντίνου (1965)

Χορός στο χώρο της θυσίας. Διακρίνεται η Ελένη Παύλου (Παύλαινα).

© Αρχείο Δόμνας Σαμίου

Αγία Ελένη Σερρών, πανηγύρι του Αγίου Κωνσταντίνου (1965)

Χορός στο χώρο της θυσίας. Διακρίνεται η Ελένη Παύλου (Παύλαινα).

© Αρχείο Δόμνας Σαμίου

Αγία Ελένη Σερρών, πανηγύρι του Αγίου Κωνσταντίνου (1965)

Χορός στο χώρο της θυσίας. Βασίλης Φτούχος από το Στρυμονικό Σερρών.

© Αρχείο Δόμνας Σαμίου

Αγία Ελένη Σερρών, πανηγύρι του Αγίου Κωνσταντίνου (1965)

Χορός στο χώρο της θυσίας. O αρχιαναστενάρης Γιώργος Γιαβάσης

© Αρχείο Δόμνας Σαμίου

Αγία Ελένη Σερρών, πανηγύρι του Αγίου Κωνσταντίνου (1965)

Χορός στο χώρο της θυσίας. Με τη λύρα ο Γιώργος Δραγούλης, ο μουσικός του πανηγυριού

© Αρχείο Δόμνας Σαμίου

Αγία Ελένη Σερρών, πανηγύρι του Αγίου Κωνσταντίνου (1965)

Χώρος της πυροβασίας

© Αρχείο Δόμνας Σαμίου

Αγία Ελένη Σερρών, πανηγύρι του Αγίου Κωνσταντίνου (1965)

Η πυροβασία που γίνεται την πρώτη και την τρίτη μέρα του πανηγυριού

© Αρχείο Δόμνας Σαμίου

Αγία Ελένη Σερρών, πανηγύρι του Αγίου Κωνσταντίνου (1965)

Περιφορά των εικόνων των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στα σπίτια του χωριού, τη δεύτερη και τρίτη ημέρα του πανηγυριού.

© Αρχείο Δόμνας Σαμίου

Ιστορικό ντοκιμαντέρ των τελετών των Αναστενάρηδων στην Αγία Ελένη Σερρών, γυρισμένο το 1968 από την Βενεζουελάνα σκηνοθέτιδα M. L . Carbonell.