Ακούστε
Πάνω στον Αϊ-Θόδωρο, στον Ά- στον Άγιο Κωσταντίνο,
χορεύουν δω- χορεύουν δώδεκα χοροί,
χορέ- χορεύουν δώδεκα χοροί και δε- και δεκοχτώ παλαίστρες,
χορεύουνε και λέγανε, χορεύουνε και λένε.
- Χριστέ μην έρθει ο Τσάμαντας, Χριστέ μου μην προβάλει,
γιατί σαν έρθει ο Τσάμαντας χαλάει το πανηγύρι.
Ο λόγος 'κόμα λέγεται, ο λόγος 'κόμα στέκει
κι ο Τσάμαντας αγνάντισε, στον κάμπο κατεβαίνει,
δεντρί κρατεί στο χέρι του, ίσκιο του κεφαλιού του.
- Ώρα καλή σας, βρε παιδιά. - Καλώς τον Τσαμαντένιο,
κάτσε να φας, κάτσε να πιεις, κάτσε να διασκεδάσεις.
- Εγώ δεν ήρθα για φαγί, να φάμε και να πιούμε,
μόν' ήρθα να παλέψομε, να δω την αντρειά σας.
[Κανείς δεν απ'λοήθηκε μεσ' απ' το τσουρμολόι,
ο Κωσταντής του μίλησε, ο Κωσταντής του λέει.
- Εγώ 'μαι άξιος δυνατός, πιάνω σε κομματιάζω.
Εβγήκαν και παλέψανε σε μαρμαρένιο αλώνι,
εκεί που πιάν' ο Κωσταντής ποτάμι πάει το αίμα,
εκεί που πιάν' ο Τσάμαντας, κομμάτια τον πετάνε.
- Αγάλια αγάλια, βρε Κωστή, για να σε αρωτήσω,
'πό πού κρατά το σόι σου και πού κρατάει η σειργιά σου.
- Η μάνα μ' απ' τη Μπαρμπαριά, πατέρας μου απ' την Πόλη.
- Για σίμωσε, βρε Κωσταντή, η φλέβα της καρδιάς μου1.]
1φλέβα της καρδιάς μου: πολυαγαπημένε μου
Κεντρικό θέμα του τραγουδιού είναι η συνάντηση και η σύγκρουση δύο ανδρών που είναι πατέρας και γιος χωρίς να το γνωρίζουν. Όπως και άλλα ποιητικά μοτίβα είναι κοινά σε πολλά τραγούδια, έτσι και το θέμα της πάλης μεταξύ πατέρα και γιου το συναντάμε σε διάφορα ηρωικά τραγούδια και επικές διηγήσεις πολλών εθνών. Η υπόθεση είναι η εξής.
Ο Τσάμαντας ή Τσαμαδός (και με πολλά άλλα ονόματα αναφερόμενος κατά τόπους) με τη φοβερή σωματική διάπλαση και δύναμη εμφανίζεται αιφνίδια στα πανηγύρια και με τη βιαιότητά του τα διαλύει, αφού προκαλέσει σε μονομαχία τον πιο γενναίο της παρέας. Το θαρραλέο παλικάρι με το όνομα Κωσταντής, που δέχεται την πρόκληση, συνήθως αναφέρεται ως «γιος της χήρας» -συχνή ιδιότητα των αντρειωμένων- κάτι σαν εκτός γάμου παιδί (βλ. σχόλιο Ο βασιλιάς διάταξε), όπως θα αποδειχθεί στη συνέχεια. Η έκβαση της πάλης παραλλάσσει. Άλλοτε, όπως εδώ, το τραγούδι τελειώνει με την αναγνώριση πατέρα - γιου. Άλλοτε παρεμβαίνει στη συνέχεια η μάνα του παιδιού και προσφέρει στον Τσαμαδό/εραστή της κρασί και στον Κωσταντή/γιο της φαρμάκι. Άλλοτε πάλι ο γιος σκοτώνει τον πατέρα.
Η εισβολή του Τσαμαδού στο πανηγύρι θυμίζει τις ανάλογες σκηνές με τον απρόσκλητο Διγενή που αρπάζει την κόρη του βασιλιά Λεβάντη (βλ. τραγούδι Η αρπαγή της κόρης του Λεβάντη από τον Διγενή) ή με το Χάρο στο «Θάνατο του Διγενή» (βλ. τραγούδι Ο Χάρος μαύρα φόρησεν). Ο Γάλλος νεοελληνιστής G. Saunier θεωρεί ότι το τραγούδι του Τσαμαδού «υπήρξε μάλλον το μοντέλο πάνω στο οποίο δημιουργήθηκε το θέμα του Διγενή και του Χάρου»1 και ότι αποτελεί την πιο παλιά μορφή των τραγουδιών της αναμέτρησης με τον πατέρα, χωρίς να έχει σχέση με το έπος του Διγενή και τους ακρίτες. Μιράντα Τερζοπούλου (2017)
1G. Saunier, Ελληνικά δημοτικά τραγούδια. Συναγωγή μελετών, επιμ. Γ. Ανδρειωμένος, μτφρ. Ι. Μποτουροπούλου, Αθήνα 2001, σ. 241.
Το τραγούδι ηχογραφήθηκε σε στούντιο, στις 27/10/2004.
Η Δόμνα Σαμίου κατέγραψε το τραγούδι στην Αμάρυνθο (ή Βάθεια) της Εύβοιας το 1978, από τη Φώτω Καραδήμου, γεννημένη το 1913 στο Πραστειό Μαρμαρά (Προκοννήσου), όπου το έλεγαν χορεύοντας την ημέρα του Αγίου Κωνσταντίνου.
