Καλλιτεχνικός Σύλλογος Δημοτικής Μουσικής Δόμνα Σαμίου

Κεντρικό θέμα του τραγουδιού είναι η συνάντηση και η σύγκρουση δύο ανδρών που είναι πατέρας και γιος χωρίς να το γνωρίζουν. Όπως και άλλα ποιητικά μοτίβα είναι κοινά σε πολλά τραγούδια, έτσι και το θέμα της πάλης μεταξύ πατέρα και γιου το συναντάμε σε διάφορα ηρωικά τραγούδια και επικές διηγήσεις πολλών εθνών. Η υπόθεση είναι η εξής.

Ο Τσάμαντας ή Τσαμαδός (και με πολλά άλλα ονόματα αναφερόμενος κατά τόπους) με τη φοβερή σωματική διάπλαση και δύναμη εμφανίζεται αιφνίδια στα πανηγύρια και με τη βιαιότητά του τα διαλύει, αφού προκαλέσει σε μονομαχία τον πιο γενναίο της παρέας. Το θαρραλέο παλικάρι με το όνομα Κωσταντής, που δέχεται την πρόκληση, συνήθως αναφέρεται ως «γιος της χήρας» -συχνή ιδιότητα των αντρειωμένων- κάτι σαν εκτός γάμου παιδί (βλ. σχόλιο Ο βασιλιάς διάταξε), όπως θα αποδειχθεί στη συνέχεια. Η έκβαση της πάλης παραλλάσσει. Άλλοτε, όπως εδώ, το τραγούδι τελειώνει με την αναγνώριση πατέρα - γιου. Άλλοτε παρεμβαίνει στη συνέχεια η μάνα του παιδιού και προσφέρει στον Τσαμαδό/εραστή της κρασί και στον Κωσταντή/γιο της φαρμάκι. Άλλοτε πάλι ο γιος σκοτώνει τον πατέρα.

Η εισβολή του Τσαμαδού στο πανηγύρι θυμίζει τις ανάλογες σκηνές με τον απρόσκλητο Διγενή που αρπάζει την κόρη του βασιλιά Λεβάντη (βλ. τραγούδι Η αρπαγή της κόρης του Λεβάντη από τον Διγενή) ή με το Χάρο στο «Θάνατο του Διγενή» (βλ. τραγούδι Ο Χάρος μαύρα φόρησεν). Ο Γάλλος νεοελληνιστής G. Saunier θεωρεί ότι το τραγούδι του Τσαμαδού «υπήρξε μάλλον το μοντέλο πάνω στο οποίο δημιουργήθηκε το θέμα του Διγενή και του Χάρου»¹ και ότι αποτελεί την πιο παλιά μορφή των τραγουδιών της αναμέτρησης με τον πατέρα, χωρίς να έχει σχέση με το έπος του Διγενή και τους ακρίτες. Μιράντα Τερζοπούλου (2017)

¹G. Saunier, Ελληνικά δημοτικά τραγούδια. Συναγωγή μελετών, επιμ. Γ. Ανδρειωμένος, μτφρ. Ι. Μποτουροπούλου, Αθήνα 2001, σ. 241.

Τα Τραγούδια και οι Τόποι τους

Μικρασιατική Προποντίδα - Α' μέρος

Περιήγηση πάνω στον χάρτη των περιοχών του Μαρμαρά, της Αρτάκης και της Πανόρμου, με οδηγό το Αρχείο Δόμνας Σαμίου. Τραγούδια, πληροφορίες, μαρτυρίες και φωτογραφίες από τις 50 πόλεις και χωριά όπου ζούσαν Ρωμιοί έως το 1922. Πατήστε εδώ για την περιήγηση.

Αλώνη, οθ. Αλόνια, Harmanlı Αρμενοχώρι, οθ. Ερμενίκιοϊ, Tatlısu Αρτάκη, Erdek Αρχαία Κύζικος, οθ. Μπαλκίζ, Kyzikos Antik Kenti Αφθόνη (Αφτόνι), Asmalı Αφυσιά (Αφoυσία, Αφισιά, λόγ. Οφιούσα), Avşa και Türkeli Βαθύ, οθ. Φάτια, Turan Βάτ'κα (Βάτικα, Μουσάτσα, Αβάτικα), Misakça Βώρυ, οθ. Βόρια, Poyrazlı Γαλλιμή, οθ. Γκαλιμιόζ και Καλεμί, Çınarlı Γενίκιοϊ, Yeniköy Γεν'τζές (Γετζές, Νεοχώρι), Yenice Γκιονένι (Γκιουνένι), Gönen Γωνιά, οθ. Γκόνια, Ocaklar Διαβατή, οθ. Σαχίν Μπουργκάζ, Çayağzı Δρακούντα, οθ. Ντρακόντα, Doğanlar Ελμπιζλί (Ελπιζλί), οθ. Ελμπιζλίκ, Hafızhüseyinbey Εντιντζίκ (Εδιντζήκι, Αϊντιντζίκι), οθ. Παζάρ, Edincik Καραϊντίν (Καραϊδίν), Karaydın Καστέλλι (Καστέλλιον), οθ. Κεστέλ, Kestanelik Κατάτοπο (Κατάτοπος), οθ. Σεϊτάνκιοϊ, Ormanlı Κιλίκι (Κιλήκι), Killik Κλαζάκι, οθ. Κιλαζάκ και Κιζίλαγατς, Topağaç Κοπάσι (Κοπάση), Kubaş Κοτζαμπουνάρ (Κοτζιά Μπουνάρ, Κοδζά Μπουνάρ), Kocapınar Κουρσουλί (Κουρσουνλί), Kurşunlu Κούταλη, Ekinlik Λαγκάδα, οθ. Κοτζά Μπουργκάζ, Ballıpınar Μαρμαράς, Marmara Μηχανιώνα, οθ. Μουχάνια, Çakılköy Μονὴ Παναγίας Φανερωμένης, Kirazlı Manastırı Μπάλια (Μπάλια, Βάλια, Μπάλια-Καραϊντίν), Balya Μπαλούκεσερ (Μπαλίκεσερ, Μπαλίκεσιρ, Βαλουκεσέριον), Balıkesir Νιχώρι Απάνω (Πάνω Χωριό, Γιαπιτζήδες), Yukarıyapıcıköy Νιχώρι Κάτω (Κάτω Χωριό), Aşağıyapıcıköy Παλάτια, οθ. Μπαλάτ, Saraylar Πάνορμος (Πάντερμο, Μπάνταρμο), Bandırma Πασαλιμάνι, οθ. Πασά Λιμάν, Paşalimanı Πέραμος, οθ. Μπέραμα, Karsiyaka Πραστειό (Προάστειον), οθ. Κιζιλτζίκ κιοϊ, Gündoğdu Ρόδα, οθ. Ρούτια, Narlı Σαρίκιοϊ, Sarıköy Σκαμνιές (Συκαμιές), Dutliman Σκουπιά (Σκοπιά), οθ. Ουσκούμπ, Balıklı Σμαύλο (Σιμαβλό), Gölyaka Σογιούτ (Σουγιούτ), Söğütköy Χαβουτζί (Χαβουτζή), Havutça Χαράκι, οθ. Χερέκ, İlhanköy Χατζηπαγόνκιοϊ (Χατζηπαγώνη), Şevketiye Χουχλιά (αρχ. Κοχλίαι), Tuzla.

Οι πατρίδες δεν είναι «χαμένες» εφόσον υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που τις θυμούνται και τις τιμούν

Ηχογραφήθηκε σε στούντιο, στις 27/10/2004.

Η Δόμνα Σαμίου κατέγραψε το τραγούδι στην Αμάρυνθο (ή Βάθεια) της Εύβοιας το 1978, από τη Φώτω Καραδήμα, γεννημένη το 1913 στο Πραστειό Μαρμαρά (Προκοννήσου), όπου το έλεγαν χορεύοντας την ημέρα του Αγίου Κωνσταντίνου.