Τα Σώκια, η Μαινεμένη, το Οντεμίσι, η Πέργαμος, οι Φώκιες, όπως και το μικρότερο σε έκταση και πληθυσμό Μπαϊντίρι, είναι πόλεις της Μικράς Ασίας στην ευρύτερη περιφέρεια της Σμύρνης.
Δόμνα Σαμίου (1995)
Το ζεϊμπέκικο της Μαινεμένης
Του Θοδωρή Κοντάρα
Αυτό το ζεϊμπέκικο ή αφτάλικο (ρυθμός των 9/8) είναι κοινή παράδοση των Τούρκων και των Ρωμιών της Μαινεμένης και των εξήντα περίπου χωριών της. Είναι όμως και πολύ ευρύτερα γνωστό στη Δυτική Μικρασία (από το Αϊδίνι ως την περιοχή της Τροίας) και σε νησιά (Λέσβο, Τένεδο, Ίμβρο κλπ.), ιδιαίτερα αγαπητό στους Τούρκους των παραλίων.
Δεν μπορούμε να πούμε πως είναι ελληνικό δημιούργημα των Μαινεμενλήδων, γιατί υπάρχει σε άπειρες τούρκικες εκτελέσεις (σε δίσκους) ήδη από τις αρχές του 20ού αι. Μια πολύ παλιά ηχογράφηση (δεν ξέρω αν είναι η πρώτη) με ελληνικούς και τούρκικους στίχους είναι του Λευτέρη Μαινεμενλή, που την έκανε με την περίφημη Εστουδιαντίνα τση Σμύρνης στην ίδια τη Σμύρνη γύρω στο 1910. Στην ετικέτα των δίσκων λανθασμένα έχει γραφεί MANAMEN ZEΙBEK αντί του ορθού MENEMEN ZEYBEK (Θα σπάσω κούπες, 1910-27 Greek Songs' Original Recordings)
Τούρκικες ηχογραφήσεις, δηλαδή με Τούρκους μουσικούς και τραγουδιστές και στίχους ποικίλους, ερωτικούς συνήθως, υπάρχουν από την ίδια εποχή και με την πάροδο του χρόνου είναι αμέτρητες, γιατί το τραγούδι είναι δημοφιλέστατο μέχρι σήμερα.
Στην ηχογράφηση με την Εστουδιαντίνα, το αφτάλικο αυτό παίζεται με κλαρίνα, βιολιά και ούτια, αλλά κυριαρχούν τα μαντολίνα, τα συνήθη όργανα της Εστουδιαντίνας. Τραγουδά ο Λευτέρης Μαινεμενλής με τη χαρακτηριστική φωνή του, αλλά ακούγονται και κάποιοι χορωδοί, όπως συνηθιζόταν και σε άλλες ηχογραφήσεις της Εστουδιαντίνας.
Δεν ξέρω αν ο Λευτέρης Μαινεμενλής ήταν μέσα από τη Μαινεμένη ή από κάποιο χωριό της. Πάντως αναφέρεται από όλους ότι γεννήθηκε στη Μαγνησία (Μανησά) της Ιωνίας, τραγούδησε πολύ στη Σμύρνη ως τραγουδιστής καριέρας και με την προσφυγιά, συνέχισε να τραγουδά στην Αθήνα, περιζήτητος στα κέντρα που σύχναζαν Σμυρνιοί και Ίωνες Μικρασιάτες. Χρημάτισε επίσης πρόεδρος του Σωματείου Μουσικών «Η Αλληλοβοήθεια», τίτλος πολύ χαρακτηριστικός της ένδειας και της έλλειψης εργασίας που βίωναν τότε οι μουζικάν’τηδοι.
Το τραγούδι τελικά είναι δημοτικό, δηλαδή σύνθεση του λαού (κάποιου ταλαντούχου μουσικού – οργανοπαίκτη, άγνωστου σε μας) κι όχι κάποιου «επώνυμου» συνθέτη και φυσικά όχι του Λευτέρη. Σ’ αυτό συνηγορούν πολύ οι διάφοροι και ποικίλοι στίχοι, ελληνικοί και τούρκικοι, που δεν είναι ποτέ σταθεροί (απόδειξη ότι πρόκειται μάλλον για γνήσια λαϊκή δημιουργία), εκτός από την αναφορά στη Μαινεμένη (Άμαν, άμαν, Μαινεμέν’). Πολλά δίστιχα του τραγουδιού αναφέρονται σε γυναίκες (Φωκιανή, Σωκιανή, Σμυρνιά, Χιώτισσα κ.ά.) που «ανάψανε φωτιές, κάψανε καρδιές» και μαριολέψανε πολλούς «με τα νάζια και τσι τζιρβέδες τως», φουντώνοντας το σεβνταλίκι τους.
Επίσης ο σκοπός αυτός είχε μεγάλη διάδοση στις λαϊκές κομπανίες μουσικής και τον χόρευαν πολύ σε πανηγύρια, γάμους κλπ. ιδίως στη Μυτιλήνη, όπου αναφέρεται με τίτλο Μαιλεμενιό ή Μαινεμενιό ζεμπέκικο.
Η μελωδία μοιάζει κάπως και με την πολύ «κοντινή» της, την Πέργαμο, δηλαδή το ζεϊμπέκικο της Περγάμου (Άμαν, άμαν, Μπέργκαμα).
Πόσο σπουδαίο θα ήταν αν ξέραμε τι λένε οι Τούρκοι μουσικολόγοι κι ερευνητές γι’ αυτή τη μελωδία και για τόσες άλλες «δικές μας» και «δικές τους»!
Θοδωρής Κοντάρας (2018)
φιλόλογος
