Καλλιτεχνικός Σύλλογος Δημοτικής Μουσικής Δόμνα Σαμίου

Χήρα-ν παιδίν εγέννησε

Του Πορφύρη

Χήρα-ν παιδίν εγέννησε και λεν τονε Προσφύλη,
στα σίδερα τον γέννησε, στη φυλακή τον θρέβει.
Χρονιάρης πιάνει το σπαθί, στα δύο το κλοντάρι¹,
στα τρία και στα τέσσερα πηνέβ'² καβαλικεύει.
Πήνεψε, καβαλίκεψε, 'κατό δρόμους πηγαίνει.
Κι ως τ' άκουσε κι ο βασιλιός, πολύ τονε βαριώθη³.
- Ας σωρευτεί τ' αλλάγια⁴ μου, κι όλο προαλλαγιά μου
όποιος τρώγει το [γ]έμα μου⁵ στον Πορφυλή να πάει.
[Ως τ' άκουσε κι ο Πορφυλής αρνιοβοσκός και βγήκε,
βόσκει τα, παραβόσκει τα, 'κατό δρόμους τα βγάζει.
Φανήκαν οι Σαρακηνοί σαν τ' άστρα, σαν τα φύλλα.
Τα άστρα έχουν μέτρωση, τα φύλλα έχουν ψήφους⁶
κι εκείνοι μέτρο δεν εχούν⁷ και ψήφο δεν ψηφιένται.
Ούλ' ήρταν, ούλοι πέρασαν κι ούλ' ήρταν, ούλοι διάβαν,
'πόμνειν' γ-εις τυφλός κουτσός και γ-εις μονοχεράκης.
- Να μη σε πούμ' αρνιοβοσκό, εδά Πορφύρην είδες;
- Το ποιο Πορφύρην αραεύτ', το ποιο Πορφύρη γ'ρεύητ';
- Εκειό της χήρας τον υιό, της Σαραμιάς το 'γγόνι⁸.
- Χήρας ο υιός εγώ είμαι, το γ'ρεύητε εγώ 'μαι.
Δώκαν φωνή και φώναξαν, ό,τι φωνή κι αν είχαν.
Τα ήσαν μπρος γυρίστανε, τα ήσαν πίσω στάθαν,
τα ήσαν σην αναμεσαριά στάθαν κι αναρωτιένται.
Διπλόν τριπλόν τον έδεσαν, διπλόν τον σιδερώνουν.
- Βούλα⁹ τα κάστρα πάτε με, στη Δίκια μη με πάτε,
στη Δίκια 'χω ξαθή κορη, θωρεί με και δακρυούται.
Βούλα τα κάστρ' αφήκανε, στη Δίκια τον παγαίνουν.
Ξέβηκε κι η ξαθή κορη ας τα ψηλά κοιτάζει.
- Πορφύρη, πού 'ν' τα ήλεγες, Πορφύρ' πού 'ν' τα καυκίστεις;
- Σώπα, σώπα ξαθή κορη, μη κλαις και μη δακρυούσαι.
Όσο ν' αστήσω¹⁰ τα βουινά, τα μεσακά κοιλάδια,
χαπάριτσι σε στέλνω 'γώ με του πουλιού τη γλώσσα.
Διαβήκαν τα ψηλά βουινά, τα μεσακά κοιλάδια,
όλα τα σκοινιά 'κόπανε, 'γέναν σπαθιά, κοντάρια.
Όλους τους Τούρκους σκότωσε και το τυφλό αφήκεν,
αφήκεν το τυφλό κουτσό και το μονοχεράκι.
- Αμέτ' ειπέτ' το βασιλιά, το μέγα βασιλέα,
αν έχει κι άλλα λάχανα, ας τα στείλει, ας έρτουν,
τούτ' μαγειριά δεν έγιναν, μαγειρ'κό δεν γιομώσαν.]

¹κλοντάρι: κοντάρι
²πηνέβ’: πηδάει
³βαριώθη: του φάνηκε βαρύ, του κακοφάνηκε
⁴αλλάγια: τμήμα στρατού στην υπηρεσία του βασιλιά, η βασιλική σωματοφυλακή
⁵γέμα: γεύμα. Όποιος μοιράζεται το τραπέζι μου και άρα συνδέεται μαζί μου με τους ιερούς δεσμούς της φιλοξενίας.
⁶τα άστρα μετριούνται, τα φύλλα λογαριάζονται. «Ψήφος» με την αρχαία σημασία: πετραδάκι που το χρησιμοποιούσαν για την αρίθμηση, μετρητής• ψήφοις λογίζεσθαι = υπολογίζω χρησιμοποιώντας πετραδάκια
⁷εχουν: Πολλές λέξεις παρουσιάζονται στο κείμενο παρατονισμένες. Αυτό συμβαίνει όταν η μελωδία, ακολουθώντας το ισχυρό του ρυθμού, τονίζει τη λέξη σε άλλη συλλαβή από την κανονική της ομιλίας, προσαρμόζοντάς τη στα μέτρα του μέλους
⁸της Σαραμιάς το ΄γγόνι: Πρόκειται για παραφθορά της στερεότυπης έκφρασης «της ερημιάς το εγγόνι». Φαινόμενο συχνό: όταν λησμονιέται το αρχικό νόημα ενός τραγουδιού, μιας έκφρασης, μιας λέξης, ο τραγουδιστής, φροντίζοντας μόνο να ταιριάζει στο μουσικό μέτρο, προσαρμόζει, διασκευάζει, «μεταφράζει», «λειαίνει» προσπαθώντας να κάνει στίχους και περιστατικά κατανοητά και αποδεκτά, αδιαφορώντας για το παλαιό νόημα των λόγων
⁹βούλα: σε όλα
¹⁰αστήσω: πιθανόν από την τουρκική λέξη aşmak = υπερπηδώ, διασκελίζω, περνώ