Μπαράζ αντιδράσεων προκάλεσε η δημοσιοποίηση από τη σαββατιάτικη «Ε» μηνυτήριας αναφοράς πρωτοψάλτη κατά της Δόμνας Σαμίου για τηλεοπτική εκπομπή με θέμα τολμηρά παραδοσιακά αποκριάτικα τραγούδια. Η εκπομπή μεταδόθηκε πέρσι τις Απόκριες από την ΕΤ3 και ήταν ουσιαστικά η μαγνητοσκοπημένη μετάδοση της συναυλίας της Δόμνας Σαμίου με τα εν λόγω τραγούδια στο Μέγαρο Μουσικής της Θεσσαλονίκης το 2003. Τα τραγούδια που παρουσιάστηκαν έχουν κυκλοφορήσει σε διπλό δίσκο με τίτλο «Τα Αποκριάτικα - Ανίερα Ιερά» πριν από 10 χρόνια. Πρόκειται για είκοσι τραγούδια και τρεις σκοπούς από την Κοζάνη, τον Δρυμό Ελασσόνας, τον Τύρναβο και από άλλα μέρη της Ελλάδας. Το τετρασέλιδο που συνοδεύει την όλη δισκογραφική δουλειά υπογράφουν η λαογράφος-εθνολόγος της Ακαδημίας Αθηνών Μιράντα Τερζοπούλου, ο καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Μ.Ζ. Κοπιδάκης και ο μουσικολόγος Λάμπρος Λιάβας.
Η μηνυτήρια αναφορά του πρωτοψάλτη Θ. Ακρίδα έγινε γνωστή μόλις πρόσφατα. Να προσθέσουμε ότι η Δόμνα Σαμίου αποφάσισε τελικά να πάει στον πταισματοδίκη Αθηνών που την καλεί σε προανάκριση. Το δημοσίευμα έγινε θέμα σε πολλά κανάλια και ραδιοσταθμούς - τα περισσότερα από τα οποία απαξίωσαν να αναφερθούν στην «Ε». Μεταφέρουμε σήμερα (αλφαβητικά) τις απόψεις δέκα ανθρώπων του πνεύματος και της τέχνης γι' αυτή την ενέργεια που μας γυρίζει ο' άλλες εποχές:
Γιάννης Κιουρτσάκης
(συγγραφέας-δοκιμιογράφος)
Συγχέουν παράδοση με πορνογραφία
«Είναι γνωστό ότι η παράδοση της θεσμοποιημένης Εκκλησίας πολέμησε εξ αρχής την παγανιστική παράδοση της Αποκριάς, η βωμολοχική φλέβα της οποίας επικαλούνταν, όπως όλοι κάποτε αναγνώριζαν, μιαν άλλη ιερότητα. Θα ήλπιζε ωστόσο κανείς, ύστερα από τόσους αιώνες εναρμόνισης των αντίπαλων παραδόσεων, που επιβλήθηκε όχι θεωρητικά αλλά έμπρακτα και βιωματικά από το λαϊκό σώμα σε πείσμα διωγμών και απαγορεύσεων, ότι οι θερμοκέφαλοι ηθικολόγοι θα είχαν συμφιλιωθεί με την πραγματικότητα. Αυτό το κράμα παγανισμού και χριστιανισμού είναι, είτε μας αρέσει είτε όχι, η λαϊκή θρησκεία, αυτή είναι η 'ελληνοχριστιανική μας παράδοση', αν τούτος ο κακοποιημένος -και μισητός για πολλούς- όρος μπορεί να έχει ακόμα κάποιο νόημα.
Το ότι λοιπόν, εν έτει 2005, κάποιοι συγχέουν ένα από τα θεμέλια αυτής της παράδοσης με την... πορνογραφία αποκαλύπτει δραματικά ότι δεν διαθέτουν πια κανένα κριτήριο ικανό να τους δείξει τι είναι παράδοση. Αλλά είναι, άραγε, εκπληκτικό σε μια εποχή όπου η πορνογραφία έχει κατακλύσει κάθε χώρο της ζωής μας - και εννοώ κυρίως εδώ τη 'soft', την πιο ύπουλη και υποκριτική, τη χειρότερη μορφή της: εκείνη του επιδειξιομανούς ναρκισσισμού που ξεμυτίζει συνεχώς από τα καμώματα τόσων και τόσων, μικρών και μεγάλων, αστέρων της κοινωνίας μας, συμπεριλαμβανομένων των διαπρύσιων κηρύκων της...'παράδοσης' ».
Μ.Ζ. Κοπιδάκης
(καθηγητής κλασικής Φιλολογίας στο Τμήμα Μεθοδολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών)
Η παράδοση έχει καθαγιαστεί
«Ο Απόστολος Παύλος στην προς Ρωμαίους επιστολή του λέει: Ξέρω καλά πως δεν υπάρχει τίποτε από μόνο του ακάθαρτο, μόνο γι' αυτόν που πιστεύει στην ύπαρξη ακάθαρτων τροφών, γι' αυτόν υπάρχουν ακάθαρτες τροφές. Το ίδιο συμβαίνει, και με τα ερωτικά. Αλλά και έκτος αυτού τα φυσικά πράγματα από καταβολής κόσμου δεν θεωρούνται και δεν είναι αισχρά. Την πεποίθηση αυτή είχαν και ο ποιητής του Άσματος Ασμάτων που υμνεί τον έρωτα, την προϋπόθεση της ζωής, και οι πάνσοφοι ιεράρχες, όπως ο Ευστάθιος Θεσσαλονίκης και ο Πατριάρχης Φώτιος, που στα φιλολογικά τους πονήματα σχολιάζουν και επεξηγούν εκφράσεις για ερωτικές δραστηριότητες. Επιπλέον, η λαϊκή μας παράδοση έχει καθαγιαστεί στη συνείδηση των απανταχού Ελλήνων. Η επαπειλούμενη δίωξη, συνεπώς, εναντίον της κυρίας Δόμνας Σαμίου που τόσα έχει προσφέρει στη διατήρηση της πολιτισμικής μας κληρονομιάς προδίδει νοοτροπία άλλων, ευτυχώς παρελθουσών, εποχών».
Χρήστος Λεοντής
(συνθέτης)
Να ασχοληθεί με την ψαλτική του
«Να ασχοληθεί ο άνθρωπος με την ψαλτική του και να αφήσει ήσυχα τα ήθη και τα έθιμα του ελληνικού λαού. Τι να πω;».
Λάμπρος Λιάβας
(εθνομουοικολόγος, πανεπιστημιακός)
Ηθη εναντίον εθίμων
«Έχω γράψει αρκετά κείμενα που τεκμηριώνουν την παλαιότητα και την αρχαία καταγωγή των αποκριάτικων τραγουδιών, τη διαχρονική παρουσία τους στην ελληνική παράδοση ως στοιχείων της αδιάκοπης ενότητας του πολιτισμού μας.
Φαντάζομαι ότι ύστερα από το συγκεκριμένο περιστατικό θα έπρεπε να γίνει μήνυση και σε όλους τους ανθρώπους στην Κοζάνη, στον Τύρναβο και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας που ετούτες τις μέρες τραγουδούν αποκριάτικα τραγούδια. Σε εκείνους, δηλαδή, που αναβαπτίζονται στη φύση τους επικαλούμενοι τη γονιμότητα με αυτές τις πανάρχαιες τελετές. Δεν είναι ξεκρέμαστα τραγούδια, ούτε γαργαλιστικά καρυκεύματα της αστικής μας σεμνοτυφίας, αλλά τραγούδια λειτουργικά ενταγμένα σε έθιμα αιώνων. Σίγουρα ζούμε σε μια κοινωνία όπου συχνά τα ήθη στρέφονται εναντίον των εθίμων».
Νίκος Μαμαγκάκης
(συνθέτης)
Θλιβερό φαινόμενο η μήνυση
«Εάν δεν έχει πονηρές προθέσεις ο μηνυτής, η πράξη του αυτή είναι ένα εντελώς θλιβερό φαινόμενο, διότι κάνει μήνυση στη Δόμνα Σαμίου, που είναι η εκτελέστρια των τραγουδιών αυτών. Κανονικά θα έπρεπε να στραφεί εναντίον των ποιητών των τραγουδιών, που σίγουρα υπήρξαν και κέρδισαν την αθανασία επειδή έγραψαν αριστουργήματα που παίζουν ακόμα μεγάλο ρόλο στη ζωή μας. Θα 'πρεπε, λοιπόν, ο άνθρωπος αυτός, κάνοντας τη μήνυση, να προτείνει και τελεσίδικες ενέργειες, ώστε αυτές οι ενοχλητικές εκφάνσεις λαϊκής τέχνης να εξαλειφθούν διά παντός - διαφορετικά αυτό που κάνει δεν οδηγεί πουθενά. Η πράξη του μας γυρίζει πίσω σε καιρούς λογοκρισίας, που ας μην ξεχνάμε ότι δεν είναι ούτε μια δεκαπενταετία που τους αποχαιρετήσαμε, τότε που εμείς όλοι οι συνθέτες έπρεπε να υποβάλλουμε στο υπουργείο Προεδρίας στίχους και νότες. Θέλω να εκφράσω την αλληλεγγύη μου προς τη Δόμνα Σαμίου και να προβλέψω ότι η μήνυση αυτή θα βοηθήσει το CD στις πωλήσεις του - κάτι καλό θα βγει από αυτή τη θλιβερή ιστορία».
Νεκτάριος Μουλατσιώτης
(ηγούμενος, αρχιμανδρίτης)
Διαφωνώ με την ώρα της προβολής
«Η Δόμνα Σαμίου είναι μια πάρα πολύ καλή τραγουδίστρια. Διαφωνώ όμως με την ώρα προβολής της συγκεκριμένης εκπομπής στην τηλεόραση. Κατά την άποψή μου, δεν ήταν η κατάλληλη. Επιπλέον ό,τι δεν είναι καλό μέσα στην παράδοση δεν σημαίνει ότι πρέπει να συνεχίζεται. Αυτό που με ενοχλεί περισσότερο είναι ορισμένες εκφράσεις αυτών των τραγουδιών και όχι το νόημά τους».
Νίκος Ξυδάκης
(συνθέτης)
Ανώνυμα τραγούδια, προερχόμενα από πιστούς
«Τα τραγούδια αυτά ανήκουν στην παράδοσή μας. Απ' όσο γνωρίζω, η Δόμνα Σαμίου τα παρουσιάζει μόνο κατά τη διάρκεια του Τριωδίου. Σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να πούμε ότι εκμεταλλεύεται την προκλητική τους διάσταση. Είναι ανώνυμα τραγούδια, προερχόμενα μάλιστα από πιστούς γι' αυτό και ό,τι συμβαίνει τώρα με τις μηνύσεις μοιάζει σαν αποκριάτικη φάρσα. Υπάρχει βέβαια η επικίνδυνη πλευρά του γεγονότος, η οποία επαναφέρει ένα κλίμα παλαιότερων καιρών, όταν τα τραγούδια περνούσαν από λογοκρισία ή δέχονταν μηνύσεις ως άσεμνα ή για πολιτικούς λόγους. Φανταστείτε τι θα μπορούσε να συμβεί με αυτήν τη λογική σε μέρος του έργο του Γιώργου Σεφέρη, του Ανδρέα Εμπειρίκου, του Ανδρέα Λασκαράτου ή στα δημοτικά γαμοτράγουδα».
Λάκης Παπαστάθης
(σκηνοθέτης)
Είναι η ιστορία του τόπου μας
«Τα τραγούδια αυτά δεν είναι της Δόμνας, είναι η ιστορία του τόπου μας. Αυτή η «αντιστροφή», που δοξάζει τις ανθρώπινες λειτουργίες που συντελούνται από τη μέση και κάτω του ανθρωπίνου σώματος, σε αντίθεση με τις κατεστημένες λειτουργίες του πνεύματος και του λόγου, που συντελούνται από τη μέση και πάνω, ισορρόπησε την καθημερινή ζωή, ανανέωσε την ανθρώπινη ύπαρξη και άνοιξε τον δρόμο στη δημιουργικότητα. Είναι αναπόσπαστο μέρος της παράδοσης και της ζωής μας. Αγαπημένη μου Δόμνα, είμαστε μαζί σου».
Διονύσης Σαββόπουλος
(συνθέτης)
Χυδαίος είναι ο πουριτανισμός
«Η μεγαλόσχημη και βαρύγδουπη επίθεση εναντίον της Δόμνας Σαμίου μας αναγκάζει να επαναλάβουμε τα αυτονόητα: Η Δόμνα Σαμίου είναι λαογράφος, τα σκωπτικά τραγούδια της Αποκριάς ανήκουν στη μουσική μας παράδοση. Αιώνες ορθόδοξου χριστιανικού βίου δεν ενοχλήθηκαν από αυτά, διότι τα έθιμα δεν είναι ποτέ χυδαία. Τα τραγούδια μιας παλιάς λαϊκής γιορτής δεν είναι ποτέ χυδαία. Χυδαίος είναι μόνο ο πουριτανισμός, οι πόζες του λάιφ στάιλ και η μικροαστική ηθική. Λυπάμαι που μερικοί ανίδεοι δεν μπορούν να το καταλάβουν αυτό και δημιουργούν πρόβλημα εκ του μη όντως, θα σταθούμε στο πλευρό της Δόμνας -με κάθε τρόπο- και θα μείνουμε νηφάλιοι ώσπου να περάσει κι αυτή η κρίση νεο-συντηρητισμού και μισαλλοδοξίας που ενέσκηψε πάλι στη ζωή μας».
Μιράντα Τερζοπούλου
(εθνολόγος - λαογράφος στο Κέντρο Έρευνας της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών)
Άλλο Αποκριά, άλλο Εκκλησία
«Θα σας μιλήσω αποκριάτικα, δηλαδή διπλά, καθώς η Αποκριά είναι ένα πράγμα, αλλά και το ακριβώς αντίθετο του. Έτσι από τη μια το θέμα που προέκυψε είναι σοβαρό και ως εκ τούτου θυμώνω, αγανακτώ και διαμαρτύρομαι. Ως Ελληνίδα πολίτις, ευαισθητοποιημένη σε θέματα ελευθερίας της γνώμης και της έκφρασης και σεβασμού στο διαφορετικό, αγανακτώ. Από την άλλη όμως, διασκεδάζω αφάνταστα γιατί νιώθω ότι το Καρναβάλι έχει ξεφύγει από τα ημερολογιακά του πλαίσια και αναβιώνει σήμερα γύρω μας. Η Αποκριά βάζει στο επίκεντρο τους παπάδες, τους ανόητους, τους ηλίθιους -ένας εκ των οποίων άλλωστε γίνεται και ο βασιλιάς Καρνάβαλος- τους συντηρητικούς, τους τσιγγούνηδες, τους υποκριτές... Τώρα όλοι αυτοί δημιουργούν αυτό το «δρώμενο» κι εγώ, ως συμμέτοχος στην αυθεντική γιορτή της Αποκριάς, διασκεδάζω αφάνταστα.
Είναι φυσικό. Το πνεύμα της Αποκριάς είναι ακριβώς το αντίθετο από το πνεύμα της Εκκλησίας. Η Αποκριά είναι η απελευθέρωση από την υποβολή, την υποκρισία, τη στέρηση, την ενοχή, τον πουριτανισμό. Ό,τι απαγορεύεται στην καθημερινή μας ζωή, στην Αποκριά επιτρέπεται. Καταργεί κάθε εξουσία και ως νεκρολογική εορτή εξισώνει όλους τους ανθρώπους απέναντι ότι θάνατο. Όλο αυτό το φυσιολατρικό και φυσιοκρατικό πνεύμα είναι φυσικό η εκκλησία να το απεχθάνεται. Ευτυχώς υπάρχουν και διανοούμενοι στους κόλπους της εκκλησίας, πνευματικοί άνθρωποι που συμμετείχαν, επικρότησαν και μερικές φορές ανέχθηκαν το αποκριάτικο πνεύμα».
