Καλλιτεχνικός Σύλλογος Δημοτικής Μουσικής Δόμνα Σαμίου

Το τραγούδι αυτό από τα παράλια της Προποντίδας είναι σύνθεση μοτίβων από δύο τραγούδια με διαφορετική συνήθως υπόθεση. Το πρώτο μέρος προέρχεται από το τραγούδι με τον θαλασσινό θρύλο των κοριτσιών που κατεβαίνουν στο γιαλό να παίξουν, να πλύνουν ή να σεργιανίσουν κι εκεί κινδυνεύουν να γίνουν λεία των πειρατών. Στο δεύτερο μέρος, για τη διάσωση της κόρης που προσπαθεί να διαφύγει, επιστρατεύεται το μοτίβο που συνήθως ανήκει στο πανελλήνιο τραγούδι της αντρειωμένης κόρης που πολεμά ανάμεσα στους άντρες κι όταν αποκαλύπτεται το φύλο της και τα παλικάρια την κυνηγούν, καταφεύγει στον Αϊ-Γιώργη και του τάζει για να τη σώσει. Πρόκειται για μια ευρηματική συνάρθρωση απ’ αυτές που αναδεικνύουν την ευελιξία, τη φαντασία, την ευστροφία των λαϊκών τραγουδιστών, που αντλώντας από την τεράστια παρακαταθήκη των δημοτικών τραγουδιών παράγουν αέναα καινούργιες δημιουργίες.

Το τραγούδι ή ρίμα του Αϊ-Γιώργη, αυτό το μακροσκελές ομοιοκατάληκτο πανελλήνια γνωστό αφηγηματικό ποίημα, που άλλοτε τραγουδιέται και συχνότερα απαγγέλεται, είναι μια σύνθεση βασισμένη σε παλιούς λαϊκούς μύθους και θρησκευτικές παραδόσεις καθώς και σε στοιχεία που προέρχονται από τα συναξάρια και την εικονογραφία του αγίου.

Το θέμα για το δράκο/δαίμονα, που κρατάει το νερό από το οποίο υδρεύεται μια πόλη και απαιτεί μιαν ανθρωποθυσία –συνήθως μιας αρχοντικής κόρης– για να το απολύσει, είναι γνωστό από την αρχαιότητα και το συναντάμε στις παραδόσεις πολλών λαών. Στην ελληνο-χριστιανική παράδοση ο δρακοκτόνος και λυτρωτής της κόρης και του λαού που υποφέρει είναι ο Αϊ-Γιώργης. Η αιφνίδια εμφάνισή του ως περιπλανώμενου στρατιώτη και η ανιδιοτελής επέμβασή του τον κατατάσσουν στη μεγάλη χορεία των μυθικών παλικαριών που εξαλείφουν κινδύνους και ευεργετούν κοινωνικά σύνολα, περνώντας ως λαϊκοί ήρωες στο συλλογικό φαντασιακό. Ο Ν. Γ. Πολίτης υποστήριξε ότι τόσο η θρησκευτική διήγηση όσο και το τραγούδι απηχούν τον ανάλογο αρχαίο μύθο του Περσέα και της Ανδρομέδας που ως λαϊκή αφήγηση είχε διασωθεί στην Καππαδοκία, πιθανή περιοχή πρώτης εμφάνισης του τραγουδιού και κοιτίδα της λατρείας του αγίου. Μιράντα Τερζοπούλου (2008)

Τα Τραγούδια και οι Τόποι τους

Μικρασιατική Προποντίδα - Α' μέρος

Περιήγηση πάνω στον χάρτη των περιοχών του Μαρμαρά, της Αρτάκης και της Πανόρμου, με οδηγό το Αρχείο Δόμνας Σαμίου. Τραγούδια, πληροφορίες, μαρτυρίες και φωτογραφίες από τις 50 πόλεις και χωριά όπου ζούσαν Ρωμιοί έως το 1922. Πατήστε εδώ για την περιήγηση.

Αλώνη, οθ. Αλόνια, Harmanlı Αρμενοχώρι, οθ. Ερμενίκιοϊ, Tatlısu Αρτάκη, Erdek Αρχαία Κύζικος, οθ. Μπαλκίζ, Kyzikos Antik Kenti Αφθόνη (Αφτόνι), Asmalı Αφυσιά (Αφoυσία, Αφισιά, λόγ. Οφιούσα), Avşa και Türkeli Βαθύ, οθ. Φάτια, Turan Βάτ'κα (Βάτικα, Μουσάτσα, Αβάτικα), Misakça Βώρυ, οθ. Βόρια, Poyrazlı Γαλλιμή, οθ. Γκαλιμιόζ και Καλεμί, Çınarlı Γενίκιοϊ, Yeniköy Γεν'τζές (Γετζές, Νεοχώρι), Yenice Γκιονένι (Γκιουνένι), Gönen Γωνιά, οθ. Γκόνια, Ocaklar Διαβατή, οθ. Σαχίν Μπουργκάζ, Çayağzı Δρακούντα, οθ. Ντρακόντα, Doğanlar Ελμπιζλί (Ελπιζλί), οθ. Ελμπιζλίκ, Hafızhüseyinbey Εντιντζίκ (Εδιντζήκι, Αϊντιντζίκι), οθ. Παζάρ, Edincik Καραϊντίν (Καραϊδίν), Karaydın Καστέλλι (Καστέλλιον), οθ. Κεστέλ, Kestanelik Κατάτοπο (Κατάτοπος), οθ. Σεϊτάνκιοϊ, Ormanlı Κιλίκι (Κιλήκι), Killik Κλαζάκι, οθ. Κιλαζάκ και Κιζίλαγατς, Topağaç Κοπάσι (Κοπάση), Kubaş Κοτζαμπουνάρ (Κοτζιά Μπουνάρ, Κοδζά Μπουνάρ), Kocapınar Κουρσουλί (Κουρσουνλί), Kurşunlu Κούταλη, Ekinlik Λαγκάδα, οθ. Κοτζά Μπουργκάζ, Ballıpınar Μαρμαράς, Marmara Μηχανιώνα, οθ. Μουχάνια, Çakılköy Μονὴ Παναγίας Φανερωμένης, Kirazlı Manastırı Μπάλια (Μπάλια, Βάλια, Μπάλια-Καραϊντίν), Balya Μπαλούκεσερ (Μπαλίκεσερ, Μπαλίκεσιρ, Βαλουκεσέριον), Balıkesir Νιχώρι Απάνω (Πάνω Χωριό, Γιαπιτζήδες), Yukarıyapıcıköy Νιχώρι Κάτω (Κάτω Χωριό), Aşağıyapıcıköy Παλάτια, οθ. Μπαλάτ, Saraylar Πάνορμος (Πάντερμο, Μπάνταρμο), Bandırma Πασαλιμάνι, οθ. Πασά Λιμάν, Paşalimanı Πέραμος, οθ. Μπέραμα, Karsiyaka Πραστειό (Προάστειον), οθ. Κιζιλτζίκ κιοϊ, Gündoğdu Ρόδα, οθ. Ρούτια, Narlı Σαρίκιοϊ, Sarıköy Σκαμνιές (Συκαμιές), Dutliman Σκουπιά (Σκοπιά), οθ. Ουσκούμπ, Balıklı Σμαύλο (Σιμαβλό), Gölyaka Σογιούτ (Σουγιούτ), Söğütköy Χαβουτζί (Χαβουτζή), Havutça Χαράκι, οθ. Χερέκ, İlhanköy Χατζηπαγόνκιοϊ (Χατζηπαγώνη), Şevketiye Χουχλιά (αρχ. Κοχλίαι), Tuzla.

Οι πατρίδες δεν είναι «χαμένες» εφόσον υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που τις θυμούνται και τις τιμούν

Το κατέγραψε η Δόμνα Σαμίου στα Νέα Παλάτια Ωρωπού Αττικής, το 1980.

• 
  25/04/2020 - 12:03

  Θοδωρής Κοντάρας

  Το τραγούδι αυτό είναι ίσως το πιο χαρακτηριστικό των Παλατιών του Μαρμαρά (της Προκοννήσου). Το ηχογράφησα για πρώτη φορά το 1992 από την ίδια γυναίκα που τραγουδά εδώ ως προεξάρχουσα, την Μαριορίτσα Καγιάρμα - Κολιμάτση, η οποία ήξερε πολύ καλά «τον άμμο τση θαλάσσης» από τα παλατιανά τραγούδια. Μου το τραγούδησε πολλές φορές και μάλιστα σε παλατιανό ιδίωμα. Κι άλλες γυναίκες μου το τραγούδησαν ή το απάγγειλαν (Μαριορίτσα Ηλιάδη, Ασημένια Χατζηβαρσαμή, Βαγγελίτσα Ανδριά, Κασσιανούλα Χάντζου κλπ.) με μπόλικες παραλλαγές στους στίχους, όπως π.χ. το στίχο «Και το τραγούδι σώθηκε και πείτε νά ’βρω τ’ άλλο» μου τον είπαν «Και το τραγούδι μπίτισε και διείτε νά ‘βρετ’ άλλο».
  Ως προς το λεξιλόγιο, τα μπουλετιά είναι ο λαχνός, ο κλήρος (λέξη λατινική), η γκίνη ή κίνη είναι η υδρορρόη, η γούρνα της βρύσης (πιθανόν τουρκική λέξη) και το κιάρι δεν είναι η αιθρία, αλλά το κέρδος, τα έσοδα, τα καζάντια (τουρκ. kâr).
  Το ρήμα αθιβάλλεις, που αναφέρεται στην καταγραφή της Δόμνας, στο στίχο «Κόρη μ’, πού τό ’βρες τ’ όνομα και πού το αθιβάλλεις;» μου το ανέφεραν όλες οι πληροφορήτριές μου ως αμφιβάλλεις, προφανέστατα από συμφυρμό, αντί του ορθού -ξεχασμένου σήμερα- ρήματος της μεσαιωνικής ελληνικής γλώσσας ανθιβάλλω, αναθιβάλλω, αθιβάλλω: βάζω στο νου μου, συλλογίζομαι, αναφέρω, μνημονεύω.
  Επίσης το επίθετο Άϊ και Άϊς δεν είναι ορθογραφημένο. Και τα δυο γράφονται ορθά με ήτα: Άη-Γιώργης (πάντα με ενωτικό) και Άης Γιώργης (χωριστά, ως δύο λέξεις). Ανάλογα με ήτα γράφονται όλα τα ονόματα της νεότερης ελληνικής που προέκυψαν από αντίστοιχα αρχαιότερα σε –ιος: Απρίλης, Μάης, Βασίλης, Σωτήρης, Δημήτρης κι όχι Απρίλις, Δημήτρις.