Οι κοντυλιές είναι από τα χαρακτηριστικά είδη της κρητικής μουσικής, με ρίζες στην Ανατολική Κρήτη. Υπάρχουν πολλές εκδοχές για την ετυμολογία, αλλά και για τη σημασία της λέξης. Συνοπτικά, με τον όρο «κοντυλιές» εννοούμε επαναλαμβανόμενες μουσικές φράσεις, που συγκροτούν μελωδίες με γρήγορη ή αργή ρυθμική αγωγή, πάνω στις οποίες ταιριάζουν γνωστές ή αυτοσχέδιες μαντινάδες.
Ο αυτοσχεδιασμός είναι αναπόσπαστο στοιχείο της κρητικής παράδοσης και βασικό προσόν ενός καλού μουσικού, αφού ποτέ ο δεξιοτέχνης οργανοπαίκτης δεν περιορίζεται στην τυπική αναπαραγωγή της βασικής μελωδίας, αλλά, ανάλογα με το ακροατήριο και με την ψυχική του διάθεση, αυτοσχεδιάζει τόσο πάνω στη μελωδία όσο και στο στίχο. Παίζουν λύρα, λαούτο, τουμπί (μικρό νταούλι).
Μετεξέλιξη της Βυζαντινής λύρας θεωρούνται οι σύγχρονες αχλαδόσχημες και φιαλόσχημες λύρες, που παίζονται με δοξάρι και που συναντάμε σε διάφορες περιοχές των Βαλκανίων και της Μικράς Ασίας. Η αχλαδόσχημη λύρα είναι το πιο χαρακτηριστικό όργανο, ταυτόσημο με την έννοια της μουσικής στην Κρήτη. Χρησιμοποιείται επίσης στα Δωδεκάνησα, στη Λήμνο αλλά και στη Βόρεια Ελλάδα. Οι Ρωμιοί της Κωνσταντινούπολης είχαν την επίσης αχλαδόσχημη πολίτικη λύρα, ενώ οι Πόντιοι της Μαύρης Θάλασσας χρησιμοποιούν τη φιαλόσχημη λύρα, που λέγεται κεμεντζές ή ποντιακή λύρα. Ακουστικά, η λύρα έχει κάποια ομοιότητα με το βιολί, όμως ο τρόπος που κρατιέται είναι διαφορετικός, καθώς το σκάφος της δεν ακουμπάει στην κάτω γνάθο του οργανοπαίκτη, όπως το βιολί, αλλά στηρίζεται στο γόνατό του, όταν είναι καθιστός, ή στην κοιλιακή χώρα, όταν είναι όρθιος. Επίσης, ενώ το βιολί κατασκευάζεται από επαγγελματία οργανοποιό, τη λύρα την κατασκευάζει συχνά ο ίδιος ο λυράρης που θα την χρησιμοποιήσει. Η λύρα αποτελείται από ένα μονοκόμματο σκαφτό ηχείο, κοντό λαιμό και έχει 3 χορδές και αντίστοιχα στριφτάλια. Είναι το κύριο μελωδικό όργανο και συνοδεύεται συνήθως από άλλα όργανα, όπως λαούτο, νταούλι, τσαμπούνα, μαντολίνο κ.τ.λ.
Το λαούτο είναι έγχορδο όργανο, που στην ελληνική παραδοσιακή μουσική χρησιμοποιείται κυρίως ως συνοδεία σε βιολί, λύρα ή άλλα όργανα. Συγγενεύει με το ούτι, αλλά έχει μεγαλύτερο μπράτσο, με μπερντέδες, τέσσερα ζεύγη χορδών και παίζεται με πένα. Η χρήση του είναι πολύ διαδεδομένη στην Κρήτη, όπου εκτός από συνοδευτικό της λύρας το συναντάμε και μόνο του ή σε ζευγάρια.
Στην οικογένεια του λαούτου ανήκει και ο ταμπουράς, καθώς και η λάφτα, γνωστή και ως πολίτικο λαούτο.
Μιράντα Τερζοπούλου (2018)
